Гістар ория етнаграфіі Беларусі
шляхта сялянство територия каланізация
Першия пісьмовия звесткі пра нашу краіну и яе насельніцтва вядоми даСћно - больш за 2 тис. гадоСћ Таму. Дакладна пра старажитнае насельніцтва Беларусі - кривічоСћ (Палачан), дригавічоСћ, радзімічаСћ, літву, яцвягаСћ и інших паведамляюць летапіси, у приватнасці В«Аповесць мінулих часоСћВ» (В«Повість временних літВ», пач. XII ст.). У АСНОВА В«АповесціВ» билі пакладзени больш раннія звесткі пра слов'ян; яе аСћтар (ім биСћ, верагодна, манах Кіева-Пячерскай лаСћри Нестарий) пачинае свій летапіс з біблейскіх часоСћ, расказвае пра паходжанне слов'ян, іх рассяленне на РЋсходне-ЕСћрапейскай раСћніне, складания Сћзаемаадносіни з суседзямі (венграмі, хазарамі, германцамі, балтамі и інш.), звяртае Сћвагу и на грамадскі лад жицця, звичаі, вераванні. Нягледзячи на агульнае паходжанне и релігію славянскіх Пляма, у іх назіраліся прикметния культурна-битавия асаблівасці; летапісец даволі падрабязна расказвае пра сямейна-шлюбния адносіни Сћ палючим, іх В«лагідність і стиденіе до своїх невісток і матерям В», нетриваласць шлюбу Сћ драСћлян, пра ігришчи, што наладжваюцца паміж селамі Сћ радзімічаСћ, дзе адбиваюцца В«плясания і бісівські пісні В»иВ« умикаху дружини собе В», пра перажиткі матриярхату Сћ мазаСћшан, пра Сћстойліви Звичай слов'ян и кривічоСћ парицца з венікам у Лазне (В«і тако Самі ся мачат, ледь вилізуть живи В»), што було не Сћласціва дригавічам, палянам и валинянам. У ХІV - ХVІІ стст. з'яСћляюцца летапіси-хронікі - В«Хроніка ЕСћрапейскай СарматиіВ» Аляксандра Гваньіні (1578, 1581), В«Хроніка польська, літоСћская, жамойцкая и Сћсяе Русі В»Мацея СтрийкоСћскага (1582),В« Хроніка БихаСћца В»(1-а пав. ХVІ ст.),В« БаркулабаСћскі летапіс В»(пач. ХVІІ ст.),В« Хроніка горад Магілева В». У іх побачим з запісамі гістаричних падзей даецца цікавая інфармация аб етнічнай геаграфіі сяреднявеч
ча, аб ладзе жицця, звичаю и вераваннях мясцовага насельніцтва. Видатним літаратурна-ентаграфічним помнікам епохі Адрадження з'яСћляецца В«Паема пра зубраВ» Міколи ГусоСћскага (видадзена першапачаткова на лацінскай мове. КракаСћ, 1523). Пает-гуманіст з вялікай любоСћю апісаСћ свій край - Білорусь, пригажосць яе природи, побут и заняткі жихароСћ - ратних рицараСћ, паляСћнічих, Арата. Са знакамітих дзеячаСћ сяреднявечча, якія Сћнеслі каштоСћни Сћклад у вивученне праблем етнічнай культури, мясцовага побуті и звичаевага права, варта назваць Саламон Рисінскага (1560 (?) - 1625) i Льва Сапігу (1557-1633). Біля канц ХVІІІ - першай палового ХІХ ст. вийшаСћ шераг прац па краязнаСћству и етнаграфіі Беларусі. Сярод іх адзначим, у приватнасці, такія Як: А. Меєр. Апісанне КричаСћскага графства, або билога староства 1786; І. Ляпехін. Дзеннікавия запіскі падарожжа ... (1780, 1805), В. Севяргін. Запіскі падарожжа па заходніх правінциях Расійскай дзяржави (1803); Л. ГаламбеСћскі. Будинок и Дваро (Domy i dwory, 1830), Люд польскі, яго звичаі и забабони (1830); З. Даленго-ХадакоСћскі. Пра славяншчину ди хрисціянства (1818); Ю. КрашеСћскі. Успаміни з Валині, Палес и Літви (1840); Вясковия песні з-над Німану и Дзвіни (1839); Я. БаршчеСћскі. В«Шляхціц Завальна, або Білорусь у фантастичних апавяданнях В»(1844-1846) и інш.
Побут шляхти и білоруського сялянства знайшоСћ свае адлюстраванне и Сћ мастацкіх творах Адама Міцкевіча и РЋладзіслава Сиракомлі (Кандратовіча). Наворожила паеми А.Міцкевіча В«Пан ТадевушВ» и В«ДзядиВ». У Сиракомлі, апрача шматлікіх паетичних твораСћ, есць специяльния краязнаСћча-етнаграфічния Праця - В«ВандроСћкі па маіх колишніх ваколіцах В»(1853),В« Німан пекло витокаСћ да вусця В»(1861),В« Екскурсія па Літве Сћ радиусе пекло Вільні В»(т. 1 - 2, 1857-1860) i інш. Важливу ролю Сћ паширенні етнаграфічних ведаСћ адигривала и музейно-збіральніцкая дзейнасць. Захавальнікамі реліквій и каштоСћних речаСћ - помнікаСћ елітарнай и битавой культури виступалі магнацкія маенткі, шляхецкія сядзіби, храми. Прикметную ролю Сћ етнаграфічним вивученні Беларусі адиграла дзейнасць рускаго імператарскага геаграфічнага тавариства (РГТ), заснаванага Сћ 1847 Годзе Сћ Санкт-Пецярбургу. Заснавальнікі и кіраСћнікі РГТ - К. Бер, Н. Надзеждзін, К. Кавелін визначилі месца етнаграфіі Сћ сістеме навук, сфармулявалі яе завдань, распрацавалі метади етнаграфічних даследванняСћ. Адначасова була распрацавана праграма сістематичнага вивучення народнай культури и побуті. У 1867 у Вільні биСћ заснавани ПаСћночна-Заходні аддзел РГТ, які стаСћ новим центрам па етнаграфічнаму вивученню Беларусі и суседняй Літви. Вакол яго гуртаваліся мясцовия сіли даследчикаСћ и аматараСћ-краязнаСћцаСћ; пазней стаСћ видавацца Часопис В«Записки Північно-Західного відділу Російського географічного товариства В»(1910-1914; редактар Дзмітрий ДаСћгяла).
У канц 50 - пачатку шестидесятих гадоСћ разгарнулася метанакіраваная робота па сістематизациі и абагульненні разнастайних звестак па гісториі, геаграфіі, народнай гаспадарци, тридицийнай культури Сћ заходніх губернії Расіі. Найбільший поСћная и каштоСћная інфармация була змешчана Сћ кнігах, присвечаних Гродзенскай и Мінскай губернії. Іх аСћтари-складальнікі П. БаброСћскі и І. Зяленскі деталева ахарактаризавалі геаграфічния Сћмови, мясцовия ландшафти, флору и фауну, шляхі зносін, гістаричнае мінулае краю, нациянальни и сацияльни склад насельніцтва, яго традицийния заняткі, їжаку, жилле, адзенне, побит, народні каляндар, звичаі, абради, фальклор. Вихад В«МатериялаСћ ...В» биСћ прикметнай з'явай у жицці навуковай и культурнай грамадскасці НЕ толькі Беларусі, альо и Расіі.
Амаль адначасова з вихадам у світло шматтомних В«МатериялаСћ для геаграфіі и статистикі Расіі »ў Парижи, а затим у Пецярбургу биСћ видадзени Р.Ф. Еркертам дерло етнаграфічни атлас Беларусі (1863-1864). Ен складаСћся з 6 карт, якія паказвалі размяшченне різни народаСћ - беларусаСћ, рускіх, украінцаСћ (усьо яни паказани пад агульнай назвав В«рускіяВ»), палякаСћ, літоСћцаСћ, латишоСћ, немцаСћ, яСћреяСћ. Текставия материяли билі видадзени асобнай кнігай В«Погляд на гісторию и етнаграфію заходніх губерняСћ Расіі В»(1864). АСћтар дае високу аценку сяреднявечнай культури Беларусі и виказвае сумнения Сћ заваяванні яе літоСћцамі, Як гета сцвярджалася Сћ афіцийним расійскім друку. У 1864 вийшла яшче Адна аналагічная Праця - В«Атлас народанасялення Заходне-рускаго краю па веравизнаннях В»А.Ф. Риціха. Атлас складаСћся з 10 карт, якія паказвалі геаграфію рассялення беларусаСћ и інших народаСћ.
Шмат етнаграфічних материялаСћ публікавалася Сћ периядичних виданні - навукових зборніках, часопісах, газетах. У ліку гетих виданняСћ ужо згадания В«Етнографічний збірник В»,В« Записки Російського географічного товариства В»,В« Записки Північно-Західного відділу Російського географічного товариства В», а таксамоВ« Сучасник В» (1836-1866), В«Етнографічний оглядВ» (1889-1916), В«Жива старовинаВ» (1890-1916), «³сник Западной РоссииВ» (1864-1871). Тут друкавалі свае Праць вядомия збіральнікі и даследчикі білоруський етнаграфіі - П.М. ШпілеСћскі, А.К.Кіркор, М.Я.НікіфараСћскі, Є.Р. РаманаСћ, М.М. Косіч, А.М. Пипін, І.. Ереміч, М.Я. Янчук, Я.Ф. Карскі, М.В. ДоСћнар-Запольскі, А.М. Харузін, А.К. СержпутоСћскі, І.А. СербаСћ и інш.
В іншої палового ХІХ ст. разам з небувалим паширеннем краязнаСћчих и етнаграфічних ведаСћ аб Беларусі, вихадам у світло грунтоСћних абагульняючих прац билі закладзени тривалия АСНОВА етнаграфіі (етналогіі) як навукі аб народах-етнасах, іх гісторика-культурних стасунках и заканамернасцях развіцця Сћ прастори и годині. Гети перияд характаризаваСћся з'яСћленнем целай плеяди таленавітих етнографаСћ. Для П. ШпілеСћскага, Ю. КрашеСћскага, У. Сиракомлі шматдзенния вандроСћкі Сћ паштових екіпажах, іх сустречи и гутаркі з мясцовимі жихарамі билі НЕ толькі паширеннем етнаграфічних ведаСћ, альо и апрабаваннем жиццевих установак, маральних висноСћ, фарміраваннем актиСћних грамадзянскіх пазіций. П.М. Шпі...
